Kwetsbaarheden en kansen 

• Voor elke 'stroming' geldt dat een revisie van perspectieven noodzakelijk is: oplossingen vragen om een bredere blik. Dat geldt voor alle 'stromingen', of het nu economisch, politiek (2), levensbeschouwelijk (3) of religieus is.
• Het is van belang te komen tot een reductie van complexiteit: minder complexe regelingen en ketens, meer accent op lokale oplossingen.
• Er is dringend behoefte aan heldere en sterke 'verhalen' die een bindend en verbindend effect hebben, betekenis geven aan ons handelen (zie ook Maatschappelijkewaarde.nl )
• Het is essentieel dat een publieke dialoog gevoerd wordt, zowel landelijk als lokaal (en waar mogelijk en zinvol grensoverschrijdend), waaruit gaat blijken wat de voor de burgers relevante kwesties zijn en in welke richting men daarover denkt.
• Er moet volop aandacht zijn voor het managen van kwetsbaarheden, zowel internationaal, landelijk als lokaal.
• Daarbij dient een balans gevonden te worden tussen welvaart, welzijn en welbevinden (Kees Klomp, zie figuur hiernaast).
• Daarbij moet verder vooruit gedacht worden. Het gaat niet (alleen) om de komende jaren, maar vooral om de komende generaties.
• Daarbij mag overigens niet vergeten worden dat we in een tijd leven (tot aan Corona) waarin het wereldwijd beter gaat dan ooit met aspecten als armoede, levensverwachting, gezondheid en kindersterfte. Daarop moet voortgebouwd blijven. 

Huidige kwetsbaarheden

Het is opmerkelijk dat vanuit zeer verschillende perspectieven, vrijwel onafhankelijk van politieke kleur, gesteld wordt dat ingrijpende veranderingen noodzakelijk zijn (4). De suggesties zijn dan ook een 'bloemlezing' van voorstellen die vaak genoemd worden.

Uiteraard zijn deze acties een flinke 'omwenteling'. Ze kunnen echter voorkomen dat de maatschappelijke onrust versterkt en leidt tot serieuze conflicten. 

We hopen dat dit bijdraagt aan een meer concrete dialoog met de landelijke en lokale politiek, met bedrijven en instellingen en tussen burgers. En dat het tot actie leidt. 

Mogelijke kansen  =>  het kan ANDERS 

Hieronder staan de actuele en relevante kwetsbaarheden

Bij elke kwetsbaarheid schetsen we mogelijke kansen, 
hoe het ANDERS zou kunnen

• Een economische kwetsbaarheid: door de globale productieketens is de economie kwetsbaar voor verstoringen waar ook ter wereld. Daarbij houden bedrijven, instellingen (en zzp'ers)  veel te lage reserves aan, waardoor ze een periode met lagere omzet niet kunnen overbruggen. Ook de financiële systemen zijn onvoldoende geborgd, zie de vorige crisis.

• Economische kwetsbaarheid verminderen: door bedrijven (en zzp'ers) hogere reserves laten aanhouden. Bijvoorbeeld in de orde van 50% van de jaaromzet. Daarmee zijn bedrijven, instellingen en ondernemers veel beter bestand tegen tegenvallers en crisissituaties. Het betekent dus het opbouwen van een serieuze reserve, in plaats van dat geld uit te keren aan aandeelhouders en eigenaren (5). Een bedrijf teert eerst in op de eigen reserve, als er meer nodig is zijn de aandeelhouders en eigenaren aan zet. Dit voorkomt dat steeds de burger die bij crisis het tekort mag dekken, met als gevolg dat er na een crisis te weinig geld beschikbaar is om andere kwetsbaarheden op te lossen.
  WRR: "Veerkracht dient een veel nadrukkelijkere plaats te krijgen in het bedrijfsleven" (1).
  Verder lijkt het wijs de productieketens meer lokaal te maken. Dat biedt ook meer zicht op het geheel van maatschappelijke waarde in de keten.
  WRR: "Beheersen van afhankelijkheden en risico’s betekent geen ‘Alleingang’" (1).

• Een sociaal-economische kwetsbaarheid: bij economische tegenwind (zoals tijdens de Corona-crisis) worden werknemers en zzp'ers aan de 'onderkant van de economische ladder' hard getroffen. Ook blijkt de schade voor juist kinderen uit probleemgezinnen groot (4).
  Meer naar de toekomst gedacht wordt zichtbaar dat sommige soorten werk verdwijnen en er juist dringend behoefte is aan werknemers voor ander werk  (18).

• Sociaal economische kwetsbaarheid: de huidige complexiteit van toelagen en ad-hoc vangnetten vergroot eerder de kwetsbaarheid en afhankelijkheid. Er is dus behoefte aan een steviger systeem van sociale rechtvaardigheid. Daarvoor zijn al meerdere voorstellen gedaan, bijvoorbeeld over een basisinkomen (zie ook (6)) en over minder belasting op arbeid en meer op vermogen (19).
  WRR: "Investeer in individuele en maatschappelijke veerkracht" (1).
  We kunnen niet verwachten dat mensen zelf precies zicht hebben op werk dat zal verdwijnen en delen van de arbeidsmarkt waar juist vraag zal zijn . Er is dus actieve ondersteuning en omscholing noodzakelijk

• Een maatschappelijke kwetsbaarheid: de laatste jaren is het weer gangbaar om ongewenst gedrag van individuen te duiden als gedrag van een groep.  Discriminatie, ook vanuit instanties, is nog steeds aan de orde. Dit versterkt de segregatie.

• Maatschappelijke kwetsbaarheid: overheden moeten actief sturen op maatschappelijke samenhang. Dat behoeft allereerst een stevig verhaal over die maatschappelijke samenhang. Vervolgens dienen overheden de burgers, bedrijven en instellingen actief te betrekken bij regionale vraagstukken (8). Het zoeken naar samenhang en inclusie geldt ook voor bevolkingsgroepen, ter voorkoming van verdere segregatie (9). Een verantwoordelijkheid dus van overheden, van ons allen, maar ook van deze groepen zelf.
  "Uiteindelijk komt het neer op een besef dat solidariteitsvragen tussen bevolkingsgroepen en generaties aan de basis van onze maatschappij en beschaving staan." (Floris Alkemade,10)
  Dit is ook recent geadresseerd door onze koning en door Grunberg (7).
  

• Een ecologische kwetsbaarheid: juist het handelen van de mens heeft op onze leefomgeving een zeer negatief effect.
  Ook is de inrichting van die leefomgeving nauwelijks flexibel: waar bijvoorbeeld in voorbije millennia de mens z'n woongebied aanpaste aan klimaatveranderingen, kunnen we nu een toename van de gemiddelde temperatuur met enkele graden eigenlijk niet meer aan. 
  

• De ecologische kwetsbaarheid vraag om verschillende acties. Uiteraard is globale actie nodig (8), maar ook lokaal en dan gericht op vervuiling, uitputting en schade in het algemeen, niet alleen op CO2 (11).
  Vervolgens moeten we bereid zijn de kwetsbaarheid te verminderen door te anticiperen op mogelijke gevolgen, zeker voor volgende generaties (en dus bijvoorbeeld niet op te laag gelegen land gaan/blijven wonen?!).
  WRR: "Economisch herstel en verduurzaming dienen hand in hand te gaan" (1).
  

• Actueel blijken we onvoldoende toegerust op een gezondheidscrisis. Ondanks bestaande studies zijn bijvoorbeeld geen maatregelen genomen voor dit type crisis.
  

• Gezondheidszorg: een steviger systeem, met meer ruimte te voor professionals en enige voorzieningen en overcapaciteit om sneller op een crisis te kunnen reageren (12).
  

• De digitale kwetsbaarheid wordt steeds groter, door hackers en privacyproblemen. Dat is een risico voor burgers, bedrijven en ook voor de maatschappij als geheel (bijvoorbeeld door de kwetsbaarheid van de infrastructuur).
  Ook wordt nu veel geschreven over de toenemende inzet van Kunstmatige Intelligentie (AI), waarbij niet traceerbaar is hoe de gebruikte algoritmiek tot een conclusie is gekomen (zie bv 13).

• Privacy en AI: overheden dienen hier stevige en bindende maatregelen te nemen: iedereen blijft eigenaar van eigen data, moet die kunnen verwijderen waar gewenst. En we stellen dezelfde eisen aan AI als aan professionals: we bieden ruimte maar vragen om rekenschap.
  Elk AI hulpmiddel moet transparant zijn, dus op verzoek precies kunnen aangeven hoe een afweging gemaakt is. Waar dit nu niet mogelijk lijkt zegt dat vooral dat AI nog in de kinderschoenen staat, nog onvoldoende ontwikkeld is om een al te grote maatschappelijke rol kan spelen.
  WRR: "Versterk het toezicht" (1).

• Een bestuurlijke kwetsbaarheid. In de afgelopen decennia zijn instellingen fors in omvang toegenomen, denk aan zorginstellingen, woningcorporaties en onderwijsinstellingen. Voorheen was het niet moeilijk om een adequate directeur voor een pabo of hts te vinden. Nu blijkt het vaak niet te lukken om een bekwame bestuurder te vinden voor de zeer grote instellingen: we lezen te vaak dat het fout loopt, horen zelden echte tevredenheid. En als het echt fout gaat (Vestia, ROC Leiden, …) moet de overheid vaak bijspringen. Er is uiteindelijk ook weinig tot niets terecht gekomen van de ooit benoemde voordelen als lagere overhead. 
  

• Instellingen zouden er goed aan doen weer af te schalen naar een meer ‘menselijke’ maat. Ook kunnen kleinschalige initiatieven gestart worden, bijvoorbeeld weer echte coöperaties voor woningbouw. Zo kan ook meer op maat zorg, onderwijs en woonruimte geleverd worden. 

• Een kwetsbaarheid in kwaliteit en betekenis. Steeds minder wordt alleen een economische prestatie gezien als waardevol. Dit geldt voor zowel bedrijven als voor overheden. Daardoor voelen bedrijven en instellingen zich in toenemende mate kwetsbaar voor de perceptie van klanten / cliënten / ...  en werknemers. De organisatie die daar niet bewust naar handelt, loopt een toenemend risico buiten spel te komen staan.

• Het is voor zowel bedrijven als overheden van belang om zich van een focus op de kerntaak en economische waarde, te ontwikkelen naar een meer integraal en extern perspectief op bijvoorbeeld ook de sociale waarde, ecologische waarde, infrastructurele waarde, persoonlijke waarde enzovoorts. Daarvoor is behoefte aan een breder 'verhaal' over welvaart, welzijn en welbevinden. 
  Binnen het werk: meer gericht op en in dialoog met burgers/ klanten / cliënten en met werknemers, de organisatie vooral richten op de support van professionals in de 'frontlinie' (14). Veel organisaties kennen nog een strikt hiërarchische aansturing. Daarmee ligt de focus niet op het uiteindelijke belang: het optimaal bedienen van de burger/ klant/ cliënt /... , maar op het voldoen aan de eisen van managers. Het zijn echter de 1e lijns professionals die de kwaliteit naar de klant bepalen en die daarvoor dus vooral moeten kunnen handelen vanuit die professionaliteit. De verdere organisatie zou daaraan maximaal ondersteunend moeten zijn, wat vraagt om een meer 'Rijnlandse' organisatie (15).

• Eveneens aansluitend bij de genoemde kwetsbaarheid in kwaliteit en betekenis zien we een onderwaardering voor soorten werk. Zo is de afgelopen decennia zowel de beloning als de waardering voor werkenden in zorg en onderwijs achtergebleven. Met serieuze tekorten op die arbeidsmarkten als gevolg.

• In de Corona crisis zijn juist deze beroepen benoemd als 'primair'. Dat is een stap in de goede richting. Maar er is meer te doen. Het gaat dan om bijvoorbeeld zelfstandigheid, verantwoording en beloning. Natuurlijk is verantwoording van handelen van belang voor zowel de klant als de organisatie. Maar waar het in bijvoorbeeld de zorg zo'n 30% van de tijd vraagt, zorgt het vooral voor verlies aan kwaliteit (16).
  Jaap Peters op Management Site. "We moeten, zeker in ons land, echt iets gaan doen aan al die overbelaste organisaties waar leraren, verzorgenden, rechters, politieagenten, artsen, psychiaters, wijkteams, jeugdzorgconsulenten, … die als ‘human resource’ zuchten onder de tucht van … ja, van wat eigenlijk? Waarschijnlijk onder een alsmaar voortdurend efficiëntie streven die de waardigheid van hun vak aantast!"  

1. WRR. (2020). Kwetsbaarheid en veerkracht
2. Rutger Bregman. (2020). Het tijdperk van het neoliberalisme loopt ten einde. Wat komt ervoor in de plaats?. De Correspondent
3. Dick Middelhoek (red.). (2020). Sprookjes voor hoogopgeleiden. ISVW Uitgevers
4. Daan Rovers (Youtube)
5. Brabantia over coronacrisis: 'Wij bouwen buffers op in tijden dat het goed gaat' 
   Zo overleeft dit Twentse bouwbedrijf ook de volgende crisis
   Zie Hans Stegeman in 'Anders verder': "Meer weerbaarheid gaat in belangrijke mate om buffers".
6. Daan Rovers (Youtube) 
   Philippe van Parijs - Het onvoorwaardelijke basisinkomen 
   Zie Hans Stegeman in 'Anders verder': herziening van de arbeidsmarkt (p82).
7. Arnon Grunberg (Youtube)
8. Tjeenk Willink, H. (2018). Groter denken, kleiner doen. Prometheus.
9. Harari, Y.N. (2018). 21 lessen voor de 21e eeuw - H9. Thomas Rap
10. Floris Alkemade, (2020). De toekomst van Nederland, Uitgeverij Thoth
11. Zie Hans Stegeman in 'Anders verder': vervuiling als belastinggrondslag (p82)
    Zie ook de 'Troonrede' van Duurzame Dinsdag door Jan Jonker
    Zie ook Philip Huff: "Politici, de tijd van meer meer meer is voorbij" (NRC)
    Zie ook https://mobilisation.nl/
12. Daan Rovers (Youtube)
13. Harari, Y.N. (2018). 21 lessen voor de 21e eeuw - H2. Thomas Rap
    
14. Harari, Y.N. (2018). 21 lessen voor de 21e eeuw - H2. Thomas Rap
    
15. Jaap Peters, Mathieu Weggeman. (2019).  Het Grote Rijnlandboekje, Business Contact
16. Jaap Peters. (2019). Je moet de revolutie maken voordat die uitbreekt. Managementsite
17. Break-out Team: Manifest
18. Jan Rotmans (2017). Omwenteling. Arbeiderspers (p64)
19. NRC: ‘Verlaag belasting op werk, verhoog die op vermogen’